حضور قلب در نماز
برخی از اعمالی که باعث حضور قلب در نماز می شود:
- بالا بردن معرفت به ذات مقدس حق تعالی
- دقت در طهارت چرا که وضو مقدمه نماز وبه منزله کلید ورود به نماز محسوب می گردد.
- مشغول کردن دل به خدای متعال حد اقل قبل از نماز
توجه به اینکه ممکن است این نمازم آخرین نماز باشد:
قال قال أبو عبد الله ع يا عبد الله إذا صليت صلاة فريضة فصلها لوقتها صلاة مودع يخاف إلا يعود إليها أبدا ثم اضرب ببصرك إلى موضع سجودك فلو تعلم من عن يمينك و شمالك لأحسنت صلاتك و اعلم أنك قدام من يراك و لا تراه .(فلاحالسائل ص : 157)
- توسل کردن به وجود مقدس امام عصر عجل الله تعالی فرجه قبل از افتتاح نماز
- مشغول شدن به ذکر وگریه وزاری قبل شروع نماز
- مهیا کردن خود برای نماز قبل از نماز
- درباره حضور قلب وروش تحصیل آن به کتاب آداب الصلوة امام خمینی رحمه الله تعالی ص38به بعد مراجعه شود
بیان امام راحل درباره معنی حضور قلب:
[حضور قلب در نماز]
سزاوار است كه نمازگزار در سرتاسر نماز- چه در افعال و چه در اقوال- حضور قلب داشته باشد؛ زيرا كه براى عبد آن مقدارى از نماز او، نماز محسوب مىشود كه در آن، با حضور قلب باشد. و حضور قلب يعنى كاملًا به نماز و آنچه را كه در آن مىگويد توجه داشته باشد و به حضرت معبود جلّ جلاله كاملًا متوجه باشد و بخواهد كه عظمت و جلال وهيبت او را درك كند و قلب خود را از غير او خالى نمايد، به همين جهت خود را در پيشگاه سلطان سلاطين و بزرگ بزرگان مىبيند كه او را خطاب كرده و با او مناجاتمىنمايد، پس وقتى كه چنين حالتى را در خود بيابد در دل او هيبتى مىافتد كه او را مىهراساند، سپس خود را در اداى حق خداى تعالى مقصّر مىبيند و در نتيجه خوف او در دلش قرار مىگيرد و پس از آن به رحمت واسعه حق مىنگرد و اميدوار به پاداش نيك او مىشود. و در نتيجه حالتى بين خوف و رجاء برايش پيدا مىشود و اين صفت «كاملين» است و اين حالت بر حسب درجات عبادت كنندگان، درجات گوناگون و مراتب بيشمارى دارد. و براى نمازگزار سزاوار است كه داراى خضوع و خشوع و سكون و وقار بوده و با هيأتى نيكو قبل از نماز عطر زده و مسواك نموده و شانه بزند و سزاوار است مانند كسى كه با نماز وداع مىكند نماز بخواند (گويا آخرين نمازش مىباشد و بعد از آن خواهد مرد)، پس توبه و انابه و استغفارش را تجديد نمايد و سزاوار است در پيشگاه پروردگارش مانند عبد ذليلى كه در مقابل مولايش مىايستد، بايستد و سزاوار است در گفتن «اياك نعبد واياك نستعين؛» «تنها تو را مىپرستيم و فقط از تو كمك مىجوييم» راستگو باشد و مبادا اين جمله را بگويد در حالى كه هواى نفس خويش را مىپرستد و از غير مولايش كمك مىجويد و سزاوار است كه كوشش كند تا موانع قبول نماز را از خود دور نمايد مانند خودپسندى و حسد و تكبر و غيبت و ندادن زكات و ساير حقوق واجب كه مانع قبول نماز مىباشند.(تحرير الوسيلة(ترجمه فارسى)، ج1، ص: 174)
- توجه به معانی ومفاهیم نماز
- آشنایی با اسرار نماز
- داشتن یک وقت خاص برای عبادت
- دور کردن خود ار مکان ومحیطی که مشغولیت می آورد.
- مراقبت بر اوقات نماز
بیانت آیة الله مکارم شیرازی دام عزه:
براى تحصيل خشوع و حضور قلب در نماز و ساير عبادات، امور ذيل را دقيقاً توصيه مىكنيم:
1- به دست آوردن آنچنان معرفتى كه دنيا را در نظر انسان كوچك، و خدا را بزرگ كند، تا هيچ كار دنيوى نتواند به هنگام راز و نياز با معبود نظر او را به خود جلب و از خدا منصرف سازد.
2- توجه به كارهاى پراكنده و مختلف، معمولًا مانع تمركز حواس است و هر قدر انسان، توفيق پيدا كند كه مشغلههاى مشوش و پراكنده را كم كند، به حضور قلب در عبادات خود كمك كرده است.
3- انتخاب محل و مكان نماز و ساير عبادات نيز، در اين امر، اثر دارد، به همين دليل، نماز خواندن در برابر اشياء و چيزهائى كه ذهن انسان را به خود مشغول مىدارد، مكروه است.
و همچنين، در برابر درهاى باز و محل عبور و مرور مردم، در مقابل آئينه و عكس و مانند اينها.
به همين دليل، معابد مسلمين هر قدر سادهتر، خالى از زرق و برق و تشريفات باشد، بهتر است؛ چرا كه به حضور قلب كمك مىكند.
4- پرهيز از گناه نيز عامل مؤثرى است؛ زيرا گناه قلب را از خدا دور مىسازد، و از حضور قلب مىكاهد.
5- آشنائى به معنى نماز و فلسفه افعال و اذكار آن، عامل مؤثر ديگرى است.
6- انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص آن چه در مقدمات و چه در اصل نماز نيز كمك مؤثرى به اين امر مىكند.
7- از همه اينها گذشته، اين كار، مانند هر كار ديگر نياز به مراقبت، تمرين، استمرار و پىگيرى دارد، بسيار مىشود كه در آغاز انسان در تمام نماز يك لحظه كوتاه قدرت تمركز فكر پيدا مىكند، اما با ادامه اين كار، و پىگيرى و تداوم، آنچنان قدرت نفس پيدا مىكند كه مىتواند به هنگام نماز دريچههاى فكر خود را بر غير معبود مطلقاً ببندد! (دقت كنيد). ( تفسير نمونه، ج14، ص: 227)